Wstęp do podsumowania raportu
Raport „O trudnościach dzieci” przygotowany jesienią 2024 przez Akademię Przyszłości (Stowarzyszenie WIOSNA) jest wynikiem wieloletnich doświadczeń w pracy z uczniami zmagającymi się z niską samooceną i brakiem wiary w siebie. Organizacja, pomagając co roku około 2000 dzieci, stawia sobie za cel nie tylko bezpośrednie wsparcie swoich podopiecznych, ale również diagnozę problemów, z którymi mierzy się najmłodsze pokolenie w Polsce. Publikacja odpowiada m.in. na te kluczowe pytania:
→ czy trudności emocjonalne i społeczne są powszechne wśród dzieci w Polsce?
→ jakie problemy są najczęstsze oraz na jaką skalę występują?
W tym celu zebrano opinie nauczycieli szkół podstawowych, którzy codziennie obserwują swoich uczniów. Wyniki ankiet uzupełniono analizą danych z raportu Rzecznika Praw Dziecka, co pozwoliło uzyskać pełniejszy obraz sytuacji.
Wnioski z badań wskazują na narastający kryzys wśród uczniów – dzieci coraz częściej doświadczają samotności, nieśmiałości, trudności w relacjach z rówieśnikami i braku energii do działania. Dane za edycję Akademii Przyszłości 2023/24 również potwierdzają, że 60% dzieci zmaga się z brakiem wiary w siebie i trudnością w utrzymywaniu koncentracji na lekcjach, a znaczna część ma problemy z motywacją do nauki (31%) i budowaniem relacji z rówieśnikami (38%).
Raport podkreśla jednak, że kluczową rolę w pokonywaniu tych trudności odgrywają mądrzy dorośli – osoby, które rozumieją wyzwania, przed którymi stają dzieci, i którzy aktywnie wspierają je w przezwyciężaniu przeszkód. Indywidualne wsparcie oferowane przez wolontariuszy Akademii Przyszłości od ponad 20 lat przynosi widoczne efekty, takie jak wzrost pewności siebie, motywacji oraz odkrywanie nowych celów i marzeń.
Jak każdy z nas może przyczynić się do poprawy sytuacji najmłodszych? Odpowiedzi na to pytanie oraz szczegółowy obraz problemów dzieci znajdziecie w pełnym raporcie.
Podsumowanie najważniejszych wyników badania
Część I – Nieradzenie sobie z trudnościami
Wyniki badania Akademii Przyszłości wśród nauczycieli szkół podstawowych są alarmujące. Według aż 92% badanych nauczycieli – dzieci z klas 1-6 nie radzą sobie z trudnościami, których doświadczają. A trudności jest niestety coraz więcej, na co wskazuje 83% respondentów.
Do najczęściej wskazywanych problemów należą:
47% – przebodźcowanie nowymi technologiami, np. nadmierne używanie smartfona
46% – problemy z koncentracją
30% – niska motywacja do nauki
27% – trudności w rozumieniu własnych emocji i z radzeniem sobie z nimi
19% – nękanie i wyśmiewanie przez rówieśników.
Uczniowie często nie są w stanie powiedzieć, co się z nimi dzieje, dlaczego zachowują się tak, a nie inaczej. Sami nie wiedzą, jakie emocje się w nich budzą i jak sobie z nimi radzić. Gdzie szukają pomocy?
Z obserwacji badanej grupy nauczycieli wynika, że dzieci o swoich problemach i kłopotach najczęściej rozmawiają z:
– rówieśnikami, kolegami i koleżankami (27%)
– rodzicami (15%)
– pedagogami/psychologami szkolnymi (13%)
– nauczycielami (12%).
Obserwacje nauczycieli znajdują potwierdzenie we wnioskach z Raportu Rzecznika Praw Dziecka. Z Raportu RPD (2023 r.) wynika bowiem, że:
15% drugoklasistów dość często lub nawet zawsze odczuwało samotność
24% szóstoklasistów odczuwało samotność (to co czwarty uczeń)
12% szóstoklasistów uważa, że ich życie nie jest pełne radości
34% szóstoklasistów dość często lub nawet zawsze czuło się tak źle, że nie miało ochoty podejmować żadnych aktywności.
Część II – Brak pewności siebie
Często słyszymy, że pewność siebie, to najważniejsza rzecz, jaką dzieci powinny zabrać w dorosłość. Wyniki badania pokazują jednak, że przed nami, dorosłymi, jest dużo pracy do wykonania.
Nauczyciele, którzy wzięli udział w badaniu zrealizowanym na zlecenie Akademii Przyszłości, są zdania, że samoocena uczniów klas 1-6 jest:
– bardzo niska (5%)
– niska (25%)
– przeciętna (60%)
– wysoka (8%)
– bardzo wysoka (2%).
Czy szkoła wspiera uczniów w procesie kształtowania poczucia własnej wartości, jednego z fundamentalnych czynników codziennego funkcjonowania każdego z nas? A jeżeli tak, to w jakim stopniu? 58% nauczycieli stwierdziło, że szkoła daje przeciętne warunki do budowania pewności siebie, a 16% – że słabe.
Jednocześnie aż 93% badanych nauczycieli uważa, że w szkole powinien być realizowany program rozwijający u dzieci budowanie pewności siebie i uczący radzenia sobie z trudnościami.
Problem braku wiary we własne możliwości wynika w dużej mierze m.in. z braku samoakceptacji. We wspomnianym Raporcie Rzecznika Praw Dziecka, możemy przeczytać, że uczniowie mają trudność z samoakceptacją – również swojego wyglądu:
9% drugoklasistów ze szkoły podstawowej (co dziesiąty/a uczeń/uczennica)
25% szóstoklasistów (co czwarty uczeń)
32% szóstoklasistek (co trzecia uczennica) – taki % dzieci nie akceptuje swego wyglądu.
Na przykładzie samoakceptacji – porównując wyniki badania wśród uczniów 2. i 6. klas – widać, że problem, który nie zostaje rozwiązany wzrasta i może być źródłem kolejnych trudności dzieci. Dlatego tak ważne jest, żeby pracować z dziećmi nad ich rozwiązaniem już teraz i na bieżąco.
Część III – Kryzys relacji koleżeńskich / przyjacielskich
Nieco ponad połowa nauczycieli (51%) uważa, że poziom interakcji i wzajemnych kontaktów pomiędzy rówieśnikami jest zbyt mały. Aż 33% nauczycieli uznało, że relacje między uczniami są złe lub bardzo złe. Co więcej, 63% nauczycieli oceniło, że te relacje pogorszyły się w ostatnich latach.
Trudno jest budować pozytywne relacje, jeśli dzieci doświadczają:
89% – wyśmiewania (taką formę agresji wśród uczniów zauważa 9 na 10 badanych nauczycieli)
77% – negatywnej presji lub złośliwości (obserwuje to 77% respondentów, a spośród nich 68% obserwuje to co najmniej raz w tygodniu)
74% – odrzucenia przez rówieśników (zauważa to aż 3/4 nauczycieli, którzy wzięli udział w badaniu).
Dodatkowo, 38% ankietowanych obserwuje wśród uczniów przemoc fizyczną czy dokuczanie np. zabieranie i chowanie przedmiotów osobistych.
A co ze wsparciem w grupie rówieśniczej? W Raporcie Rzecznika Praw Dziecka przeczytamy, że na wsparcie w grupie rówieśniczej w szkole podstawowej mogło liczyć: 3 na 4 drugoklasistów (75%) i 6 na 10 szóstoklasistów (60%). Zatem dzieci często szukają i potrzebują wsparcia od rówieśników – choćby jednej przyjaźnie nastawionej osoby, z którą mogłyby dzielić się problemami codzienności.
—
Badanie przeprowadzone na zlecenie Akademii Przyszłości na panelu Ariadna na próbie nauczycieli szkół podstawowych liczącej N=173 osób. Termin realizacji: 26.09.2024 – 01.10.2024. Metoda: CAWI.
