Rozwój i przyszłość nastolatka: co warto, a co się opłaca?

Wielu rodziców głowi się nad tym, jak może pomóc swojemu dziecku w osiągnięciu szeroko rozumianego szczęścia i dobrobytu. W głowach dorosłych pojawia się wiele pytań o edukację, studia, życie zawodowe i pielęgnowanie pasji swoich pociech. Jak skutecznie i nienachalnie wspierać rozwój swojego nastoletniego dziecka? Gdzie szukać inspiracji i pomocy? Przeczytaj artykuł i dowiedz się, jak możesz zadbać o lepszą przyszłość nastolatka.

Przyszłość dzieci w rękach rodziców

Rodzic ma wpływ na swoje dziecko, czy tego chce, czy nie. Rodzice z nadania są autorytetami dla swoich dzieci – w końcu ich pociechy rozwijają się przy ich boku i zdobywają życiowe umiejętności. Według teorii społecznego uczenia się Bandury (1986), to właśnie modelowanie jest jednym z mechanizmów nabywania zachowań. A więc dziecko uczy się poprzez obserwacje i naśladowanie zachowań najbardziej dostępnych wzorców, a tymi wzorcami od najmłodszych lat są zwykle rodzice. I jest to istotne ze względu na rozwój młodego człowieka w wielu dziedzinach. Nie jest to żadnym odkryciem, że rodzic chce dla własnego dziecka jak najlepiej, a więc naturalne jest, że chce pomóc młodemu człowiekowi zaplanować przyszłość i przygotować je na jak najlepsze życie, w tym także życie zawodowe.

Przyszłość nastolatka: czas na trudne decyzje

Nastolatkom zwykle trudno jest odpowiedzieć na pytanie, co chcą robić w przyszłości. I nie ma się co dziwić – często w tej młodej głowie, myśli o przyszłości i ewentualnej karierze brzmią jak abstrakcja. Skąd dzieci mają to wiedzieć, skoro nigdy w tej dorosłości nie byli? I tu od razu wysuwa się pierwszy punkt dla rodziców – dzieci, nawet te już prawie dorosłe mogą nie potrafić odpowiedzieć na pytanie „czym mam się zająć w przyszłości?” i rolą rodzica jest to zrozumieć i zaakceptować, jednocześnie starając się stworzyć środowisko, które dziecku pomoże wykreować wizję i pomysł na siebie.

Kreowanie wizji przyszłości: pasja jako kompas

Pierwsze przejawy dziecięcych zainteresowań mogą pojawiać się we wczesnych latach życia. „Jak będę duża, to zostanę piosenkarką” zdarza się usłyszeć. Będąc uważnym na swoje pociechy, możemy się wsłuchać w ich zainteresowania i pomagać im odkrywać swoje talenty. Może dziecko jest ruchliwe i lubi sport? Może bardzo lubi liczby i łatwo idzie mu z matematyką? Może kocha tworzyć kreacje dla lalek i szyć ubranka? Złapanie pasji, którą przejawiają dzieci, jest dobrym krokiem, aby tę pasję pomóc rozwijać – zapisać dziecko na dodatkowe zajęcia lub pomóc szukać mu informacji w tym temacie. Oczywiście ważne jest, aby to dziecko wybierało swoją własną ścieżkę, a nie rodzic podejmował decyzję za dziecko. Nawet jeśli rodzic jest przekonany, że wie, co dla dziecka jest najlepsze, warto upewnić się, czy dziecko też ma taką wizję. Co więcej, warto pamiętać, że dla dzieci ważna jest zabawa i spontaniczność, więc powinniśmy pozwolić dziecku przede wszystkim bawić się jego pasją, aniżeli od razu przekierowywać jego pasję w pomysł na dorosłość i osiąganie wyników. Narzucanie presji i stawianie wysokich oczekiwań może doprowadzić do szybkiego wypalenia i gorszego funkcjonowania emocjonalnego. 

Oczywiście nie każde dziecko może przejawiać zainteresowania od dzieciństwa. Będą takie dzieci, którym ciężko wskazać swoje hobby, lub te pasje będą się często zmieniać. Może być też tak, że pomimo wielu aktywności, które nastolatek robił we wcześniejszych latach, żadna z nich nie spełnia jego kryteriów, aby robić to w przyszłości. Dlatego w dalszej części artykułu pokażemy konkretne kroki, które pomogą wykreować przyszłość nastolatka.

Granica zdrowego rozsądku

Jest cienka linia między wspieraniem nastolatka w swoich zainteresowaniach a narzucaniem mu presji. I znowu — każdy rodzic chce dla dziecka jak najlepiej, jednak nie zawsze to, co myśli i uważa rodzic, będzie tak samo ważne dla dziecka. Sposobem, który pozwala zachować tę granicę, jest pytanie dziecka, co lubi, czego potrzebuje, czego by chciało. Wtedy możemy bezpośrednio dostać odpowiedź, jakie są jego prawdziwe potrzeby. Zamiast zapisywać dziecko na zajęcia bez jego wiedzy, warto najpierw zapytać „A co Ty chciał_byś robić?”, „Jak mogę wspierać Cię w Twojej pasji?”, „Co chciał_byś ode mnie usłyszeć?”

Tutaj warto zaznaczyć, że według teorii autodeterminacji Deci’ego i Ryana (1985) człowiek ma 3 główne potrzeby – potrzebę autonomii, kompetencji i relacji z innymi. Zaspokojenie tych potrzeb pozwala młodemu człowiekowi dobrze funkcjonować i utrzymać dobrostan. Potrzeba autonomii mówi o poczuciu niezależności i możliwości podejmowania decyzji. To taki stan, w której człowiek potrzebuje czuć, że ma wpływ na swoje życie i może je kreować. Nadmierna kontrola i krytyka mogą obniżać wewnętrzną motywację do działania. Co ciekawe z neurobiologicznego punktu widzenia – najlepiej zapamiętujemy i uczymy się, gdy sami do czegoś dochodzimy! Samodzielność i autonomia będą kluczowe. Przykładem wspierania dziecięcej autonomii może być prowadzenie bardziej demokratycznego stylu rozmów, w którym obie strony mogą wypowiedzieć swoje zdanie oraz pozwolenie na popełnianie błędów.

Potrzeba kompetencji mówi o tym, że dziecko potrzebuje czuć, że jest w czymś dobre i to, co robi, ma sens. Jeśli wiec, zapisujemy dziecko na zajęcia, w których się nie odnajduje, szybko straci ono motywację i wiarę w siebie. 

Potrzeba przynależności natomiast odnosi się do budowania więzi, przynależności do grupy i doświadczania troski. I choć w dzisiejszych, wirtualnych czasach stanowi to wyzwanie, warto pielęgnować tę potrzebę u swoich pociech. Zresztą kompetencje społeczne uważa się za jedne z kompetencji przyszłości, wbrew temu, że obecny świat staje się coraz bardziej digitalowy, a sztuczna inteligencja potrafi już wiele, to dąży się do uczłowieczania, a nie odczłowieczania. Roboty będą w stanie zrobić dużo, ale nie okażą szacunku, troski czy uznania. A dbają o potrzebę relacji u dziecka, rozwijamy przy tym jego kompetencje społeczne (tu znowu – uczenie się poprzez modelowanie).

Jak wspierać rozwój nastolatka, aby nie przegiąć?

Pamiętajmy też, że w kontekście rozwijania pasji nie zawsze więcej znaczy lepiej – goniąc za rozwojem dzieci w różnych sferach, można doprowadzić do sytuacji, że dziecko codziennie oprócz szkoły, chodzi na dodatkowy basen, angielski i lekcję gry na gitarze… w efekcie jego dzień jest wypełniony od rana do wieczora. Według wytycznych ministerialnych młodzież ze szkoły średniej tygodniowo ma ponad 30 godzin lekcyjnych, a liczba ta zmniejsza się dopiero w klasie maturalnej. Jednak to tylko godziny, które dziecko spędza w szkole, bo do tego dochodzi przygotowanie do sprawdzianów i kartkówek oraz odrabianie prac domowych. A więc z tego robi się nam praca na cały etat (a nawet więcej) dorosłego człowieka. W zależności od szkoły uczniowie kończą lekcje o 15:00, a nawet 17:00! Jeśli dołożymy do tego dodatkowe zajęcia pozalekcyjne, nie ma co się dziwić, że brakuje czasu na interakcje z rówieśnikami, a co najważniejsze – brakuje czasu na odpowiednią regenerację i sen. Takie chroniczne zmęczenie może przyczyniać się do zmniejszonej odporności i przeciążenia układu nerwowego, co z kolei może stanowić ryzyko dla zdrowia psychicznego. Jednocześnie, dorośli patrzą na swoje dzieci z perspektywy tego, jak sami wchodzili na rynek pracy, często taki, gdzie ważny był wyścig szczurów… a od tego czasu sporo się już zmieniło. Biorąc pod uwagę te wszystkie aspekty, warto odpowiedzieć sobie samemu na pytania, jakim rodzicem chcę być? Czy rolą rodzica jest egzekwowanie prac domowych i pilnowanie, aby dziecko miało jak najwięcej dodatkowych zajęć? Czy jednak chcę faktyczne wspierać rozój nastolatka, pomagając mu układać priorytety życiowe i kierując się jego pasjami?

Wspieranie nastolatków dostosowane do ich perspektywy

Wbrew przyjętym normom, klasyczna edukacja okazuje się już nie tak bardzo ważna, jak jeszcze kilkanaście/kilkadziesiąt lat temu. Kiedyś model życia szkoła–studia–praca był czymś naturalnym. Dzisiaj to się zmienia, chociażby biorąc pod uwagę fakt, że tytuł magistra nie znaczy tak wiele, a szkoły oferują w pełni naukę zdalną połączoną z rozwojem talentów. Żeby zrozumieć zmieniający się świat, warto odnieść się do różnicy pokoleń, jaka nastąpiła. Mówi się, że pokolenia od rocznika 1997 to Generacja Z. Jest to całkiem inne pokolenie niż ich rodzice! Dla starszych pokoleń praca była bardzo ważna, byli oni zorientowani na rozwój zawodowy, budowanie atrakcyjnej kariery i zdobywanie benefitów finansowych i awansów. Wykształcenie wyższe zdawało się bardzo istotne podczas rekrutacji. Pracownicy tego pokolenia byli świadomi, że wchodząc do miejsca pracy, muszą się w pełni poświęcać (często kosztem życia prywatnego), wypełniać kolejne narzucone obowiązki, nie mając marginesu błędu. Tym samym godzili się na uczestnictwo w wyścigu szczurów, w którym obecne pokolenie Z zdecydowanie nie chce brać udziału. Obecni nastolatkowie i młodzi dorośli ponad cele zawodowe stawiają życie prywatne oraz realizowanie swoich pasji i wartości. Oczekują, że praca nie będzie im przeszkadzać, ale będzie stanowić czynnik ułatwiający realizowanie pasji związanych z podróżowaniem, spełnianiem marzeń, czy rozwojem osobistym. „Zetki” to pokolenie, które nie rozstaje się z telefonem i żyje w wirtualnym świecie, jednak to mądrze poprowadzone daje im dużą przewagę technologiczną. Mają oni potrzebę zmieniania świata w imię wyższych celów. Niedawno opublikowany raport „Pokolenie na rynku pracy” (2023) pokazał, że pokolenie Z najbardziej ceni sobie wartości takie jak „szczęście”, „rodzinę”, „możliwość realizowania pasji”, „ekologię”, „niezależność”, „zdrowie” i „miłość”. Jak widać, nie są to wartości odnoszące się bezpośrednio do sfery zawodowej. To, co od razu rzuca się w oczy to to, że jest to bardzo świadome pokolenie! Jak się to ma do sfery edukacji?

Czy tradycyjna ścieżka edukacyjna jest jedyną słuszną opcją?

Warto spojrzeć na to z innej perspektywy – dzisiejsza młodzież szuka i oczekuje czegoś innego, a więc tradycyjna edukacja oparta na samych wynikach egzaminu, ocenach ze sprawdzianów, z przedmiotów, które mogą ich nie interesować, może nie wpasowywać się w ich pomysł na życie. Coraz częściej można zaobserwować, jak zmienia się praca i jak powstają nowe zawody! Wśród internetowych społeczności powstają influencerzy, czy youtuberzy, którzy promują swoje pasje i zaczynają na tym zarabiać. Jednocześnie realizują swoje zainteresowania, nie potrzebując do tego tytułu zawodowego. Na popularności zyskuje praca zdalna lub hybrydowa. Postęp technologiczny sprawił, że praca przeniosła się do internetu, a zarabiać zdalnie mogą nawet lekarze, których praca wydawała się trudna do przeniesienia do przestrzeni online. Praca zdalna umożliwiła wielu pasjonatom podróży brak konieczności rezygnacji ze swojej zajawki i tak powstają grupy nomadów, którzy podróżują i pracują z różnych części świata jednocześnie. Mieszkają w co-livingach i przy okazji poznają nowe kultury. Coraz częściej można zauważyć odejście od tradycyjnej pracy etatowej, na rzecz pracy w formie projektowej i wykonywania zleceń. To pokazuje, że z pozoru niekonwencjonalne prace, ale bazujące na pasji i zainteresowaniach, pomimo braku formalnego wykształcenia, też mogą przynieść pozytywne skutki, jeśli będą realizowane z determinacją i samodzielnym dokształcaniem się kursami czy szkoleniami. Warto podkreślić, że istnieje różnorodność doświadczeń życiowych wśród młodzieży i dlatego nie ma jednego uniwersalnego scenariusza poprawny rozwój nastolatka. Ważne jest, aby rodzice, nauczyciele i społeczność byli elastyczni i wspierający, pomagając nastolatkom odkrywać i rozwijać swoje umiejętności oraz pasje w sposób, który najlepiej odpowiada ich indywidualnym potrzebom i aspiracjom.

Rozwój nastolatków: różne rodzaje wsparcia

Wsparcie społeczne jest istotnym elementem dla rozwoju, dobrego funkcjonowania i zdrowia dziecka. Jak już wiemy, nawiązywanie i budowanie relacji jest jedną z potrzeb każdego człowieka. Dlatego szczególnie ważne jest, aby dzieciom okazywać wsparcie społeczne, a więc oferować wszelaką pomoc, dostępną w sytuacjach dla niej trudnych (Sęk i Cieślak, 2011). Dla młodzieży, która przechodzi przez burzliwy proces dojrzewania, wsparcie społeczne tym bardziej jest nieocenione. To czas, w którym młody człowiek poszukuje swojej tożsamości, próbuje zrozumieć swoje miejsce w świecie i nawiązać trwałe relacje. Jednocześnie mierzy się z presją społeczną, oczekiwaniami rodziny, stresem szkolnym czy zawodom miłosnym. Dlatego warto wiedzieć, jakiego wsparcia i w jakich sytuacjach potrzebuje dziecko. Wsparcie społeczne może przybierać różne formy, a do najpopularniejszych z nich należy:

1. Wsparcie emocjonalne polega na stworzeniu poczucia bezpieczeństwa, bezwarunkowej akceptacji, opieki czy zwiększanie samooceny. To ten rodzaj wsparcia, który jest dla wielu bardzo intuicyjny, w którym otaczamy drugą osobę troską, zaufaniem, dopingujemy ją i doceniamy za najmniejsze sukcesy. Co ważne, człowiek potrzebuje czuć, że nikt go nie ocenia, a rozumie jego uczucia i rozterki. Będzie to sytuacja, w której rodzic mówi do dziecka „Jestem dumny z Ciebie, poświęciłeś sporo czasu, żeby wykonać to zadanie! Bardzo doceniam Twoje zaangażowanie”. Lub gdy w trudnych chwilach mówi do dziecka „Rozumiem Twoją złość i smutek po wynikach z egzaminu, jednak najważniejsze jest dla mnie to, że dałaś z siebie wszystko. Kocham Cię bez względu na Twoje wyniki.”
2. Wsparcie informacyjne polega na udzielaniu informacji, które mogą pomóc mu w rozwiązaniu problemu i lepszemu zrozumieniu sytuacji. To najczęściej słyszane różnego rodzaju rady i podpowiedzi, które mają za zadanie pomóc dziecku rozwiązać jakiś problem, np. „Myślę, że w tej sytuacji dobrze, gdybyś porozmawiał z Kubą i wyjaśnił tę sytuację. Kłótnie między kolegami się zdarzają, jednak ważne jest je wyjaśniać i umieć przyznać się do błędu.” lub „Z tego co czytałem, w przyszłości przydatna będzie znajomość języków i wiedza na temat technologii, jeśli chcesz, możemy o tym poczytać i potem podejmiesz decyzję, co z tym możemy zrobić”.
3. Wsparcie instrumentalne może przybierać formę instruktażu, dostarczaniu dóbr, ale także obejmuje wsparcie finansowe czy logistyczne. Przykładem takiego wsparcia może być zawożenie dziecka na dodatkowe zajęcia, opłacanie dodatkowych lekcji czy pomoc w zapisaniu się na kurs internetowy. Ważne, żeby to nie było jedyne udzielane wsparcie, bo w efekcie może prowadzić do sytuacji, iż dziecko będzie czuło, że rodzic tak dużo w niego zainwestował, że jedynym sposobem odpłacenia się będą dobre wyniki z egzaminów, konkursów czy wybranie ścieżki, którą wspólnie znaleźli.

Rodzina jest podstawowym źródłem wsparcia dla młodych osób. To w rodzinie uczymy się budowania relacji, budujemy poczucie własnej wartości oraz uczymy się pokonywać bariery. Tu na bazie modelowania przejmujemy pewne schematy i wzorce zachowań. Każdy rodzaj wsparcia będzie ważny dla młodego człowieka i ważne, aby starać się zachować balans między różnymi jego rodzajami. Badania pokazują, że osoby, które mogły liczyć na wsparcie innych, cieszą się lepszym życiem i lepiej radzą sobie w sytuacjach trudnych oraz przejawiają lepsze funkcjonowanie w życiu (Jaworowska-Obłój i Skuza, 1986; Bosworth, 2003). Natomiast brak wsparcia i samotność sprzyjają niekorzystnym stanom zdrowia (Knoll, Schwarzer, 2004), a także mogą powodować trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami.

Jak to wparcie okazać?

• Słuchać bez oceniania, za to ze zrozumieniem (jego potrzeb, emocji, pomysłów i pasji)
• Pomoc w rozwiązaniu trudności, a nie rozwiązywanie tych trudności za dziecko 
• Wspierać autonomię i samodzielność, zachęcać do poszukiwania własnych rozwiązań, stymulować kreatywne myślenie
• Wspierać aktywności dziecka i zaangażować się w jego pasje
• Budować jego samoocenę poprzez identyfikację zainteresowań, umiejętności, mocnych strony i rezerw. Możecie wspólnie zastanowić się nad tym, co go naprawdę pasjonuje

Przyszłość nastolatka a pożądane przyszłości i rynek pracy

Z przeprowadzonych badań empirycznych (Platforma Przemysłu Przyszłości, 2022) wynika, że do 2030 roku kluczowe będą kompetencje kognitywne, techniczne oraz w zakresie posługiwania się i zarządzania wiedzą i informacją oraz kompetencje społeczne. Do kompetencji kognitywnych należy m.in. nieszablonowe myślenie i kreatywna adaptacja rozwiązań, umiejętności analityczne czy odpowiedzialne podejmowanie decyzji. Poprzez kompetencje techniczne uznaje się za najbardziej pożądane umiejętności zarządzania przeciążeniem informacyjnym czy umiejętność programowania.

W grupie kompetencji społecznych wyróżnia się umiejętność uczenia się przez całe życie, czyli zdolność do podnoszenia kwalifikacji i dokształcania się po zakończeniu edukacji formalnej. Co jest spójne z koncepcją psycholożki Carol Dweck, która wyróżnia nastawienie na rozwój i na trwałość. Nastawienie na rozwój to przekonanie, że można coś osiągnąć, gdy nad tym się pracuje i ważniejszy jest wysiłek, który wkłada się w wykonanie zadań. Osoby z takim nastawieniem wiedzą, że zmiana to proces i czerpią radość z małych kroków w drodze do celów. Natomiast nastawienie na trwałość to przekonanie, że cechy i umiejętności są stałe, a więc praca nic nie zmieni, bo tacy się już urodziliśmy. Takie osoby szybciej będą tracić zapał i niechętnie będą podejmować naukę w czymś, czym nie czują się dobrze. Pocieszające jest, że to nastawienie można budować i zmieniać w ciągu życia, więc warto kreować u dzieci nastawienie na rozwój od najmłodszych lat. 

Kolejnymi kompetencjami w raporcie były inteligencja społeczna oraz umiejętność efektywnej pracy w zespołach wirtualnych. Na to ostatnie wskazują również wyniki badań z raportu, gdzie do 2035 zakłada się znaczny poziom wirtualizacji rynku pracy oraz zdolność do pracy w rozproszonych zespołach. To wizja przyszłości, w której technologie wirtualne mogą mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki, np. zwiększenie mobilności zawodowej, ale też uzależnienia od technologii, czy samotność w sieci (Polski Instytut Ekonomiczny, 2022).

Podobne wnioski znajdziemy w raporcie DELab, który wskazuje, że w warunkach transformacji cyfrowej kluczowym zasobem staje się wiedza, a kluczową kompetencją ludzi i organizacji – sposób i szybkość jej pozyskiwania i wykorzystywania. Na rynku pracy odnajdą się tacy pracownicy, którzy bazując na zaawansowanych kompetencjach poznawczych, społecznych i technicznych będą umieć dostosowywać się do szybko zmieniających się oczekiwań.

Natomiast raport „Future of skills. Employment in 2030” dodaje, że wiedza, która będzie niezbędna do wykonywania zawodów przyszłości, to m.in. ta z zakresu zarządzania, nauk ścisłych i co dość intuicyjne – znajomość języków obcych.

Jak pomóc nastolatkowi, który nie wie co dalej?

• Eksploracja zawodów: Wspólnie przeprowadźcie analizę na temat różnych zawodów. Programista czy social media menadżer, wirtualna asystentka to zawody, które powstały stosunkowo niedawno, a zyskują na popularności. Do tego dochodzą bardziej nieoczywiste formy pracy, jak wspomniane zarabianie na promowaniu swoich pasji w sieci, czy montowanie krótkich filmików video. Wspólnie zbadajcie, jakie są wymagania, perspektywy rozwoju, a także czy są dostępne kursy lub szkolenia związane z daną ścieżką zawodową. W „nowych” zawodach często nie ma dedykowanych kierunków studiów, są za to specjalistyczne kursy i szkolenia.
• Rozmowy z profesjonalistami – możesz nie czuć się na siłach i nie wiedzieć, jaki zawód doradzić dziecku. Możesz nie mieć wystarczającej wiedzy, dlatego w takich przypadkach warto skierować się do doradców edukacyjnych i zawodowych. Doradcę można spotkać w niektórych szkołach, można także skontaktować się z biurem karier lub poradnią psychologiczno-pedagogiczną. Takie centra w swojej ofercie posiadają specjalistów, którzy wiedzą, jak wygląda rynek pracy i pomogą poszukać odpowiedniej ścieżki. Oprócz zorganizowanych placówek można znaleźć także doradców pracujących indywidualnie. Szukając takiego specjalisty, warto sprawdzić, czy ma wykształcenie z zakresu doradztwa, psychologiczne lub pedagogiczne i czy aktualizuje na bieżąco swoją wiedzę. Wiele takich osób pracuje w formie online i można ich wyszukać w internecie.
• Testy kompetencji – istnieją różne testy zawodowe i narzędzia online, które mogą pomóc w określeniu pasujących zawodów na podstawie umiejętności, zainteresowań i osobowości nastolatka. Warto zwrócić uwagę, aby wszelkie testy miały bazę teoretyczną, tzn. powstały na podstawie badań naukowych. Testy można także rozwiązać z doradcą zawodowym – taki specjalista będzie wiedział jaki test wybrać. Ciekawe i różnorodne testy można znaleźć na stronie Centrum Doradztwa Zawodowego dla Młodzieży.
• Wolontariaty i praktyki zawodowe –  najlepiej wyszukać lokalne firmy, organizacje non-profit czy instytucje, które oferują programy praktyk zawodowych lub wolontariatu. To świetny sposób na zdobycie praktycznego doświadczenia i zorientowanie się, czy dana dziedzina jest odpowiednia. Wiele takich programów jest skierowanych nawet do osób poniżej 18 roku życia! Takie działania mogą być bardzo przydatne w odkrywaniu swojej ścieżki, poznawaniu nowych ludzi i zdobywaniu pierwszych doświadczeń zawodowych. O bezpośrednie oferty można pytać także w szkole, w centrach edukacyjnych czy na rządowych stronach internetowych. Inną opcją jest Erasmus, czyli jeden z najbardziej znanych programów unijnych oferujących wymiany zagraniczne, co może być doskonałą okazją do poćwiczenia języka obcego i poznania nowych osób. Warto szukać w internecie praktyk i stażów, ponieważ regularnie różne organizacje i fundacje szukają młodych osób.

Wspieranie nastolatka: podsumowanie

Kompetencje przyszłości mogą wyznaczać pewne kierunki inwestycji w przyszłość nastolatka. Jednak to, o czym rodzice powinni pamiętać to to, że dziecko ma prawo wyboru swojej ścieżki i to, co dorosłemu wydaje się za słuszne, nie zawsze będzie dobre dla dziecka. Nie zawsze to, co się opłaca warto i nie zawsze wszystko, co warto, się opłaca. Kształtując wizję przyszłości dziecka, warto uwzględniać jego zdanie, pamiętać o zdrowiu psychicznym (!) oraz zastanowić się, jakim rodzicem chce się być dla swojego dziecka.

Źródła:

Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall

Deci, E. L., Ryan, R. M. (1985). Intrinsic Motivation and Self-Determination in Human Behavior. Berlin: Springer Science & Business Media.

DELab UW na zlecenie PFR i Google. Kompetencje Przyszłości – jak je kształtować w elastycznym ekosystemie edukacyjnym (2019)

Dweck Carol (2017). Nowa psychologia sukcesu.

Jaworowska-Obłój Z., Skuza B., (1986), Pojęcie wsparcia społecznego i jego funkcje w badaniach naukowych, Przegląd Psychologiczny, XXIX, 3.

Platforma Przemysłu Przyszłości – Raport z badań empirycznych w zakresie kompetencji i zawodów przyszłości (2022)

Pokolenie na rynku pracy. Postawy, priorytety, oczekiwania. (2023). Wyższa Szkoła Humanitas.

Polski Instytut Ekonomiczny (2022) Foresight kompetencji przyszłości.